Συνηθισμένοι Άνθρωποι

Children behind a barbed wire fence at the Nazi concentration camp at Auschwitz in southern Poland.   (Photo by Keystone/Getty Images)
Children behind a barbed wire fence at the Nazi concentration camp at Auschwitz in southern Poland. (Photo by Keystone/Getty Images)

Όταν ο Φρόιντ (1920) έγραψε ότι φαίνεται στον άνθρωπο να υπάρχει μια έμφυτη ορμή για επιθετικότητα και προς επέκταση για καταστροφή, έφερε αναστάτωση στους κλάδους της ψυχανάλυσης (και όχι μόνο) καθώς μέχρι τότε για τον Φρόιντ η μόνη έμφυτη ορμή που υπήρχε στον άνθρωπο ήταν η ορμή της ζωής (libidinal drive) ή σεξουαλική ορμή. Δυο δεκαετίες μετά όμως, με τα γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και του ολοκαυτώματος, οι θεωρίες του Φρόιντ δεν ήταν πλέον τόσο αμφισβητήσιμες.

Οι φρικαλεότητες των Ναζί είναι νοητικά ασύλληπτες. Από την άλλη όμως όλα έγιναν από ανθρώπους, «συνηθισμένους» σαν και μας. Στο βιβλίο του «Συνηθισμένοι άντρες», ο Christopher Browning μας μιλά για τους Γερμανούς αστυνομικούς (ούτε καν στρατιώτες) ενός συγκεκριμένου τάγματος στην Πολώνια που εξολόθρευε Εβραίους (άντρες, γυναίκες, παιδιά, και βρέφη). Οι αστυνομικοί αυτοί, 500 στο σύνολο, οι περισσότεροι από το Αμβούργο, προέρχονταν από μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Αποτελούντων από άντρες που πριν τον πόλεμο ήταν αστυνομικοί, επαγγελματίες, χτίστες, σερβιτόροι, καθηγητές, μηχανικοί.

Ακολουθώντας απλές διαταγές, ο Browning μας δείχνει πως συνηθισμένοι άνθρωποι ψυχολογικά μεταμορφώνονταν σε τέρατα χωρίς κανένα δισταγμό μπροστά στις μαζικές δολοφονίες που εκτελούσαν. Διαβάζοντας το βιβλίο αναπτύσσεται σιγά-σιγά ο τρόμος της συνειδητοποίησης ότι τέτοιες φρικαλεότητες (κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες σαν κι’αυτές που επικρατούσαν τότε), είναι πιθανές στον κάθε άνθρωπο.

Η ιστορία έτσι κι’αλλιώς δεν μας δείχνει τίποτε θετικό· πόλεμοι και καταστροφές χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο γένος. Η Meadow (2003) είπε ότι η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των πρωτόγονων και των μοντέρνων ανθρώπων δεν είναι ότι έχουμε γίνει περισσότερο ειρηνοποιοί αλλά ότι έχουμε αποκτήσει καλύτερα εργαλεία για καταστροφή. Ας μην καθυσηχαζόμαστε ότι τα γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου ανήκουν στο παρελθόν, ότι η λέξη γενοκτονία έσβησε με το σβήσιμο του Χίτλερ.

Η Meadow (2003) έγραψε ότι «Σε μελέτες μαζικών σφαγών, βλέπουμε την αίσθηση της δύναμης που προέρχεται από το χύσιμο αίματος. Θεωρίες υπεροχής όπως ο Ναζισμός υπάρχουν διότι επιτρέπουν στον άνθρωπο να προβάλλει την σκοτεινή του πλευρά στους άλλους».

Αν η ορμή για καταστροφή είναι έμφυτη, όπως γράφει ο Φρόιντ, τότε ας παραμείνουμε σε επιφυλακή. Ο Browning κλείνει το βιβλίο του με την ακόλουθη δήλωση, «Μέσα σε οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα, τα ίσα μέλη ασκούν πιέσεις σε συμπεριφορές και θέτουν τους ηθικούς κανόνες. Αν οι άνδρες του Τάγματος 101 μπόρεσαν να γίνουν δολοφόνοι κάτω από τέτοιες συνθήκες, ποια ομάδα ανδρών δεν θα μπορούσε?»