Μέχρι την ηλικία των δυο χρονών το παιδί δεν γνωρίζει τι πάει να πει συνείδηση. Ενεργεί αυθόρμητα για να ικανοποιήσει άμεσα τις ανάγκες του, είτε από μόνο του είτε με την βοήθεια κάποιου άλλου προσώπου, συνήθως της μητέρας. Και ενώ η σωματική ωρίμανση θα πάρει την έμφυτη πορεία της, το ίδιο δεν συμβαίνει με την ψυχική ωρίμανση. Η ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης που συνοδεύεται με τον περιορισμό της άμεσης ικανοποίησης των ορμών και παρορμήσεων είναι μια διαδικασία που το παιδί από μόνο του δεν μπορεί να επιτύχει.
Το παιδί δεν έχει κανένα λόγω ούτε και κανένα κίνητρο για να ελέγξει τις ορμές του και ο μονός λόγος που το κάνει είναι διότι οι γονείς του το ζητούν. Οι γονείς θα δώσουν τα κίνητρα που θα αποτελέσουν μέρος του χαρακτήρα του και στο μέλλον το παιδί θα τα ονομάσει δικά του κίνητρα. Πίσω από τα κίνητρα του παιδιού είναι η έγκριση του γονέα, μητέρας και/ή πατέρα, που το παιδί έχει τόση ανάγκη. Η επιθυμία να ικανοποιήσει τους γονείς του θα αποδειχθεί πιο δυνατή από την επιθυμία του για άμεση ικανοποίηση των παρορμήσεων του.
Συχνά έχω ακούσει γονείς στην Κύπρο να λένε στο παιδί τους «Δεν σε αγαπώ» σαν ένα είδους τιμωρίας ή για να ελέγξουν «άτακτες» συμπεριφορές. Δυστυχώς με τέτοιες αντιμετωπίσεις εκβιάζουμε τα παιδιά μας που πολύ πιθανό να εμπεδώσουν στην ψυχή τους το μήνυμα ότι κάνοντας κάποιο λάθος θα χάσουν την αγάπη του γονιού. Στο μέλλον φυσικά, όταν όλα θα είναι ασυνείδητα, το μεγάλο πλέον παιδί θα έχει παρόμοιες ασυνείδητες ανησυχίες με τον/την σύντροφο του/της και γενικά με τα άτομα γύρω του.
Παρόλο που η διαδικασία για ανάπτυξη συνείδησης είναι χρονοβόρα, τα θεμέλια μπαίνουν από μικρή ηλικία. Η Fraiberg (1987) αναφέρει ότι «τα πρότυπα του γονικού ελέγχου που δημιουργούνται στα πρώτα χρόνια ζωής, ενεργούν ως πρότυπα αυτό-ελέγχου στα μελλοντικά χρόνια, γίνονται δηλαδή πρότυπα συνείδησης». Οι γονείς όμως θα πρέπει να είναι προσεκτικοί καθώς υπερβολικές απαιτήσεις και περιορισμοί σε ένα παιδί που μόλις ξεκινάει να γνωρίζει τον κόσμο γύρω του θα πρέπει να αποφεύγονται. Ας μην ξεχνάμε ότι η συνειδητοποίηση στο παιδί ότι δεν τα έχει όλα υπό τον έλεγχο του και ότι η εφαρμογή της μέχρι τότε προσέγγισης της «αρχής της ηδονής» (Freud’s pleasure principle), δηλαδή άμεσης ικανοποίησης όλων των ορμών, δεν είναι πλέον κοινωνικά αποδεκτή, είναι από μόνη της τραυματική. Χρειάζεται υπομονή και επιμονή έτσι ώστε το παιδί να αποκτήσει στο μέλλον μια υγιές αυτό-πειθαρχία.
Σταδιακά καθώς οι ψυχικές διαδικασίες εξελίσσονται και καθώς επίσης αναπτύσσεται η δυνατότητα του λόγου, το παιδί θα μπορεί πιο εύκολα να αντικαταστήσει τις μη αποδεκτές πράξεις με λέξεις και σκέψεις. Ο λόγος είναι από τα πιο δυνατά «όπλα» του πολιτισμού και σαν γονείς έχουμε καθήκον να προωθούμε τον λόγο στα παιδιά μας. Όταν το παιδί μας μαθαίνει να μιλά τότε μπορούμε να αυξήσουμε τις απαιτήσεις και προσδοκίες μας αλλά πάντα με μέτρο. Θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι το παιδί τώρα ξεκινάει να γνωρίζει τους περιορισμούς της ζωής και τις επακόλουθες ματαιώσεις και ότι πολύ συχνά θα παρουσιάζονται παλινδρομήσεις όπου το παιδί μας θα συμπεριφέρεται πάλι σαν νήπιο. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό.