Σε μια εποχή που η αναζήτηση της απόλαυσης έχει σχεδόν αναχθεί σε υπαρξιακή εντολή, ο σύγχρονος άνθρωπος πασχίζει να γεμίσει τον εσωτερικό του κόσμο με ότι υπόσχεται άμεση ανακούφιση: καταναλωτικά αγαθά, σχέσεις-καταφύγια, εμπειρίες υψηλής έντασης, διαρκή δικτύωση, “αυτοβελτίωση”. Παγιδεύουμε τους εαυτούς μας σε μια αδιάκοπη αναζήτηση ευκολίας και απόλαυσης, λες και η ευτυχία βρίσκεται εκεί. Ως αποτέλεσμα, το ερώτημα του νοήματος έχει σιγάσει. Και μαζί του, η ικανότητα του ανθρώπου να μένει με τον εαυτό του.
Καταναλώνουμε για να νιώσουμε, ή ακόμα καλυτέρα για να μη νιώσουμε. Κινούμαστε σε ρυθμούς μανίας για να μην συναντήσουμε τη σιωπή. Όμως, πίσω από την επιφάνεια της διασκέδασης και της “θετικότητας”, καραδοκεί ένα βαθύ υπαρξιακό κενό. Ένα κενό νοήματος, που όσο περισσότερο αποφεύγεται, τόσο περισσότερο βαθαίνει.
Η ψυχανάλυση αναγνωρίζει σε αυτή την επιμονή στην απόλαυση μια μορφή αντίστασης. Αντίσταση στο να αισθανθούμε, να βιώσουμε την απώλεια, την επιθυμία, την εξάρτηση. Το σύμπτωμα δεν είναι πάντα αυτό που μας ενοχλεί — συχνά είναι αυτό που μας προστατεύει από το ανυπόφορο. Και το ανυπόφορο για τον σημερινό άνθρωπο είναι ακριβώς αυτό: η απουσία νοήματος, η έλλειψη βαθύτερης σχέσης με τον εαυτό, με τον Άλλον, με κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό του.
Όταν μιλάμε για τον Άλλον, δεν εννοούμε μόνο τον άνθρωπο απέναντί μας — τον πλησίον, τον ερωτικό ή θεραπευτικό σύντροφο. Ο Άλλος είναι επίσης ο ασυνείδητος εαυτός, που μας καλεί σε αυτογνωσία. Είναι το κοινωνικό και γλωσσικό πεδίο που μας διαμορφώνει και, στην πιο βαθιά του διάσταση, είναι ο Θεός, ο απόλυτος Άλλος, που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να κατανοήσουμε πλήρως, αλλά μόνο να σχετιστούμε μαζί Του.
Αυτό που προβάλλεται ως ευτυχία είναι συχνά μια αμυντική κατασκευή. Η απόλαυση, όταν γίνεται σκοπός αντί για καρπός, οδηγεί τελικά σε εξάντληση. Κι αυτό γιατί η ψυχή δεν τρέφεται μόνο με ότι είναι άμεσα ευχάριστο. Υπάρχει μέσα μας μια πείνα που δεν ικανοποιείται με ύλη, εμπειρίες ή αναγνώριση. Χρειάζεται νόημα, βάθος, Λόγος. Ο Χριστός το είπε με λόγια που διαπερνούν την ανθρώπινη ψυχή ανά τους αιώνες:
“Οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ὁ ἄνθρωπος, ἀλλ’ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ” (Κατά Ματθαίον 4:4).
Δεν ζει ο άνθρωπος μόνο με την υλική τροφή, αλλά με τον Λόγο, με αυτό που συνδέει την ύπαρξή του με κάτι άφθαρτο και αληθινό, με τον ίδιο το Χριστό που ήταν ο Λόγος και έγινε σάρκα για να πάρει ανθρώπινη μορφή πριν 2000 χρόνια.
Από υπαρξιακή σκοπιά, η κρίση της εποχής μας δεν είναι κρίση απόλαυσης, αλλά κρίση σχέσης. Μάθαμε να ζητάμε, αλλά όχι να ποθούμε· να ικανοποιούμαστε, αλλά όχι να ελπίζουμε. Η ψυχανάλυση μας προσκαλεί να μείνουμε με το συναίσθημα, ακόμα κι αν πονάει. Να μη βιαστούμε να γεμίσουμε το κενό, αλλά να το ακούσουμε.
Η αληθινή ευτυχία δεν έρχεται όταν όλα είναι εύκολα, αλλά όταν το εσωτερικό μας βάθος βρίσκει έκφραση και σχέση. Όταν ο πόνος δεν αποφεύγεται, αλλά νοηματοδοτείται. Και τότε, μέσα από τη σιωπή, μπορεί να αναδυθεί ένας Λόγος που δεν είναι απλώς ψυχολογικός, αλλά υπαρξιακά θεραπευτικός.